Wiedza dotycząca znaczenia drobnoustrojów u człowieka ulega ciągłemu poszerzeniu. Aktualnie wiadomo, że proces zasiedlenia przez bakterie organizmu człowieka po urodzeniu ma wpływ nie tylko na ustalanie się fizjologicznej równowagi metabolizmu oraz odporności, ale może wywołać powstanie nieprawidłowego programowania mikrobiologicznego z powstaniem szeregu powikłań chorobowych ujawniających się nie tylko w okresie płodowo-noworodkowym ale również w późniejszym okresie życia(1). Mikrobiota człowieka opisuje wszystkie bakterie kolonizujące przewód pokarmowy oddechowy, moczowo-płciowy oraz skóre. Zidentyfikowano w przewodzie pokarmowym człowieka ponad 1000 rodzajów bakterii głównie z rodziny Acinetobakter, Firmicutes, Bacterioides oraz Proteobakteria(2). Tworzą one unikalny zróżnicowany ekosystem niezbędny do prawidłowej czynności przewodu pokarmowego.
Bezpośrednio po urodzeniu następuje szybkie zasiedlanie przewodu pokarmowego przez bakterie głównie tlenowe. W przypadku karmienia dziecka pokarmem matki stopniowo pojawiają się drobnoustroje beztlenowe. Profil bakteryjny jelit podobny jak u dorosłego ustala się między 2 a 3 rokiem życia(3). Na proces ten istotny wpływ mają takie czynniki jak; rodzaj porodu i karmienia, podaż pokarmów stałych, opóźnienie karmienia enteralnego z stosowaniem żywienia parenteralnego dojrzałość noworodka, przebywanie w oddziale intensywnej terapii, skład bakteryjny pokarmu kobiecego, brak kontaktu ze skórą matki oraz prowadzona antybiotykoterapia u matki i dziecka. Z czynników położniczych ważne znaczenie mają; przedwczesne pęknięcie błon płodowych oraz zakażenie wewnątrzowodniowe. Do niedawna uważano, że w chwili narodzin przewód pokarmowy dziecka jest jałowy. Ostatnie badania wskazują, że proces prenatalnej transmisji bakteryjnej może zachodzić już w okresie ciąży nie tylko w zapaleniu i zakażeniu u płodu ale również u płodów zdrowych. Bakteryjne DNA należące do Lactobacillus i Bifidobakterium znaleziono we wszystkich łożyskach zarówno po porodach samoistnych jak i cięciach cesarskich oraz w 43% próbek płynu owodniowego pobranego po elektywnym cięciu cesarskim(4). DNA bakteryjne stwierdzono również w smółce. Sugeruje to możliwość prenatalnej transmisji drobnoustrojów, od matki do płodu. Na skład mikrobiota noworodka mają również wpływ czynniki matczynne działające prenatalnie. Należą do nich: dieta ciężarnej szczególnie w trzecim trymestrze ciąży, prenatalnie działający stres, BMI matki, palenie tytoniu oraz status socjoekonomiczny. Stan metaboliczny i odpornościowy ciężarnej może prowadzić do wytworzenia przewlekłego stanu zapalnego, który będzie wpływał na funkcje łożyska i pośrednio na proces kolonizacji bakteryjnej u noworodka poprzez zmianę rodzaju drobnoustrojów oraz składu pokarmu kobiecego. Złożone zależności pomiędzy układem odpornościowym, odczynem zapalnym, dietą, działającymi drobnoustrojami mają wpływ na programowanie immunologiczne i metaboliczne u noworodka(5). Nie ulega aktualnie wątpliwości, że proces ustalania prawidłowej kolonizacji bakteryjnej w jelitach po urodzeniu ma istotny wpływ na ustalanie się fizjologicznych funkcji, metabolizmu oraz odporności u dziecka.
Rodzaj porodu wpływa na skład mikrobiota jelit noworodka. U dzieci urodzonych drogą pochwową skład flory jelitowej przypomina stwierdzaną w kanale rodnym z dominacją szczepów Lactobacillus, Prevotella oraz Snethia. Natomiast u dzieci po cięciu cesarskim przeważają drobnoustroje bytujące na skórze; gronkowce pseudomaczugowce, propionabakterium oraz stwierdzane w środowisku szpitalnym. Flora bakteryjna u tych noworodków jest mniej zróżnicowana a całkowita liczba drobnoustrojów jest mniejsza z brakiem lub niewielką ilością bakterii probiotycznych Bifidobakterium niż u urodzonych naturalnie(6). Profil rodzaju drobnoustrojów po cięciu cesarskim jest nieprawidłowy co może mieć poważne konsekwencja odpornościowe i metaboliczne. Zaburzenia te wiążą się z nadmierną lub zmienioną funkcją limfocytów pomocniczych. Obecność w jelitach fizjologicznej flory bakteryjnej ma kluczowe znaczenie w antygenowej stymulacji tkanki limfotycznej jelit (GALT) poprzez uwalnianie działania limfocytów pomocniczych Th1, zapobiegające rozwojowi zapalenia. Brak flory saprofitycznej wywołuje reakcje nadwrażliwości związanej z stymulacją komórek pomocniczych Th2 co może wywołać brak tolerancji na antygeny podawane enteralnie(20). Z powyższych względów nieprawidłowy skład mikroflory jelitowej u noworodków po cięciu cesarskim ujawniający się w krytycznym okresie rozwoju metabolizmu i odporności u noworodka może wiązać się z ryzykiem rozwoju szeregu chorób w późniejszym okresie życia jak; alergia, atopia, astma, otyłość, nieswoiste zapalenie jelit autyzm oraz cukrzyca typu I(5). Ostatnie badania wykazały, że noworodki po cięciu cesarskim ujawniają częściej objawy alergii i astmy co wiąże się z opóźnioną kolonizacją jelit tych dzieci florą probiotyczną wpływającą na ukształtowanie profilu odporności(21). Podaż tym niemowlętom probiotyków od urodzenia do 6 miesiąca życia obniżyło częstość ujawnienia alergii w 5 roku życia, natomiast stwierdzono brak tego efektu u dzieci urodzonych drogą pochwową(22). Wyniki tego badania sugerują na zasadność podaży bakterii probiotycznych u dzieci po cięciu cesarskim bezpośrednio po urodzeniu.
Wczesne zastosowanie antybiotykoterapii u noworodków wywołuje poważne zaburzenia w składzie mikrobiota i jest główną przyczyną dysbiozy jelit. Następstwa antybiotykoterapii są trudne do przewidzenia jednak niekorzystne zmiany w składzie mikrobiota utrzymują się przez tygodnie i miesiące. Stwierdza się opóźnienie lub przerwanie wczesnej kolonizacji bakterii probiotycznych Bifidobakterium i Lactobacillus oraz nadmierny wzrost drobnoustrojów patogennych jak Proteobacteria(7). Szczególnie wcześniaki urodzone z bardzo małą urodzeniową masą ciała (VLBW) są narażone po antybiotykoterapii na wystąpienie zaburzeń w wczesnej fazie kolonizacji jelit z zmniejszeniem ich różnorodności oraz nadmiernym wzrostem szczepów. Proteobacteria utrzymującym się około 8 tygodni po zakończeniu leczenia(5). Pomimo że zmiany składu mikrobiota jelit u wcześniaka mają charakter przejściowy badania wskazują, że mają długofalowy niekorzystny wpływ na rozwijający się układ odpornościowy. Nieprawidłowy skład mikrobiota związany z prowadzoną antybiotykoterapią wiąże się z częstym występowaniem sepsy oraz martwiczego zapalenia jelit (NEC). Szczególnie wczesna empiryczna antybiotykoterapia prowadzi do nadmiernego wzrostu bakterii chorobotwórczych oraz obniżenia różnorodności bakteryjnej w jelitach, co wywołuje dominacje szczepów bakterii patogennych. Wczesna dysbioza u wcześniaków ma wpływ nie tylko na wzrost zachorowalności i umieralność ale również prowadzi do poważnych długofalowych zaburzeń odporności z ujawnieniem się chorób metabolicznych oraz zmian neurorozwojowych(8).
Proces kolonizacji bakteryjnej po urodzeniu zależny jest od rodzaju diety noworodka. Dzieci karmione pokarmem kobiecym kolonizują się głównie w pierwszych dniach życia drobnoustrojami korzystnymi dla organizmu. Bifidobakteria oraz Lactobacillus. Natomiast u dzieci żywionych mieszanką mleka krowiego dominują bakterie rodzaju Enterobakter, śtreptococcus, Clostridium dificille oraz Escherichnia coli, które są potencjalnie patogenne. Z powyższych względów karmienie pokarmem kobiecym zapewnia korzystny dla organizmu dziecka skład mikrobiota jelit, właściwie stymulujący układ odpornościowy i jest najistotniejszym czynnikiem wpływającym na ten proces. Pokarm kobiecy zawiera wiele różnorodnych składników z których na szczególną uwagę zasługują oligosacharydy aktywnie promujące rozwój bakterii probiotycznych szczególnie Bifidobakteria. W pokarmie znajduje się ponad 200 różnych antygenów drobnoustrojów z których istotne znaczenia mają; Bifidobakterium, Lactobacillus, Stophylococcus, Streptococcus oraz Lactococcus(9). Różnice w kolonizacji przewodu pokarmowego u dzieci karmionych naturalnie w porównaniu z żywionymi mieszankami wiąże się w części z bogatym mikrobionem pokarmu kobiecego oraz dużą zawartością oligosacharydów stymulujących wzrost i aktywność bakterii probiotycznych.
Probiotyki są żywymi mikroorganizmami, które zastosowane w odpowiedniej ilości kolonizują przewód pokarmowy wykazując korzystny efekt prozdrowotny. Probiotyki wpływają na skład mikrobiota zapobiegając nadmiernemu wzrostowi bakterii chorobotwórczych. Korzystny ich efekt zależny jest od rodzaju drobnoustrojów dawki oraz stanu pacjenta. Rutynowe stosowanie lecznicze probiotyków nie jest jeszcze ostatecznie ustalone jednak istnieje szereg obserwacji klinicznych na korzystne ich działanie. Podkreśla się aktualnie, że ich przydatność praktyczna może mieć istotne znaczenie w pierwotnym zapobieganiu zaburzeniom chorobowym niż w leczeniu(7). Komitet żywienia Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego hepatologicznego i żywienia (ESPGHAN) wskazuje, że podaż probiotyków dzieciom korzystnie wpływa na skład mikrobiota jelit i jest bezpieczna(26).
Ostatnie badania wskazujące że w okresie ciąży dochodzi do transferu przez łożysko antygenów drobnoustrojów oraz żywych bakterii probiotycznych kształtujących stan odporności i metabolizmu u płodu. Stwarza tą możliwość modulacji rozwoju odporności płodu i matki poprzez suplementacje w czasie ciąży drobnoustrojów probiotycznych oraz właściwą podaż czynników dietetycznych stymulujących ich wzrost. Prenatalna podaż probiotyków jest dobrze tolerowana przez ciężarną i wywołuje korzystny efekt kliniczny(10). Wykazano że podaż Lacidofillus rhamnosus w ciąży 4 tygodnie przed porodem istotnie obniżyło częstość zmian atopowych u dziecka. Stwierdzono u tych noworodków prawidłowy skład mikrobiota obniżenie przepuszczalności jelit, wzrost działania specyficznych IgA podwyższenie stężenia czynnika transformacji wzrostu (TGF-β2), przeciwzapalnie działającej interleukiny 10 oraz korzystny wpływ na równowagę limfocytów pomocniczych Th1 i Th2(11). Kolejne badania potwierdziły skuteczność profilaktycznej podaży probiotyków w trzecim trymestrze ciąży na obniżenie ryzyka ujawnienia wyprysku alergicznego oraz atopowego zapalenia skóry(12). Stwierdzono, że zastosowanie mieszaniny probiotyków (L.Salivarius, L.paracasei, B.animalis B.bifidum) ciężarnym od 36 t.c. i kontynuacja podaży niemowlętom przez okres 6 miesięcy obniżyła ryzyko uczulenia na typowe alergeny pokarmowe i ujawnienie atopowego zapalenia skóry(13). W innym badaniu wykazano, że podaż ciężarnej kombinacji probiotyków (B.Lactis, L.rhamnosus) od pierwszego trymestru ciąży i kontynuacja stosowania u dziecka do czasu wyłącznego karmienia piersią, zmniejszyła ryzyko wystąpienia objawów atopii u dzieci wysokiego ryzyka wystąpienia nadwrażliwości(14). Zastosowanie probiotyków w ciąży obniżało istotne wystąpienie cukrzycy ciążowej poprzez regulujący wpływ na stężenie glukozy i insuliny(15) oraz zmniejszało ryzyko nadwagi u położnic w ciągu pierwszych 6 miesięcy po przebyciu ciąży oraz ich dzieci w ciągu pierwszych 4 lat życia(16). Badania te wskazują, że wczesny kontakt z probiotykami w okresie ciąży wpływa korzystnie na zdrowie dziecka i obniża ryzyko chorób w późniejszym okresie życia.
W ostatnim okresie czasu obserwuje się szerokie zainteresowanie stosowaniem probiotyków u dzieci. Lepsze poznanie korzystnych dla zdrowia szczepów probiotycznych, poznanie ich działania i bezpieczeństwa stosowania wiąże się z ich szerokim stosowaniem w szeregu produktach żywnościowych adresowanych dla dzieci. Najczęściej stosowanymi probiotykami są drobnoustroje należące do rodzaju Bifidobakterium i Lactobacillus. Korzystny efekt działania probiotyków zależny jest od zastosowania właściwego szczepu, czasu, dawki oraz wskazań klinicznych. Aktualnie nie zaleca się rutynowego stosowania probiotyków w żywieniu wszystkich noworodków. Istnieje jednak coraz więcej danych wskazujących na korzyści prozdrowotne wynikające z ich zastosowania zarówno w profilaktyce chorób jak NEC czy biegunce związanej z podażą antybiotyków, jak ich wpływem długoterminowym na układ odpornościowy oraz obniżenie nadwrażliwości organizmu dziecka(17).
Zachęcamy mamy do wprowadzenia zdrowego stylu życia w rodzinie oraz pokazujemy jak ważne jest wykształcenie odpowiednich nawyków żywieniowych, zwłaszcza u dzieci już od pierwszych miesięcy życia.
Zobacz artykuły
D-Vitum dla dzieci- dla prawidłowego wzrostu i rozwoju kości u dzieci. Ponadto pomaga w utrzymaniu zdrowych kości i zębów.
Dowiedz się więcej
Ciąża to wyjątkowy okres w życiu każdej kobiety. Warto jednak pamiętać, że planując dziecko musisz szczególnie o siebie zadbać.
Czytaj więcejStrona korzysta z plików cookies. Są to pliki pozwalające na korzystania z narzędzi analitycznych, marketingowych oraz społecznościowych. Szczegóły znajdują się w polityce prywatności.
