Profilaktyka chorób nowotworowych

Profilaktykę nowotworową należy rozumieć jako zapobieganie nowotworom poprzez działania, które mają na celu obniżenie ryzyka zachorowania na raka. Jej zadaniem jest zmniejszenie zapadalności oraz umieralności na nowotwory poprzez codzienną eliminację kontaktu z czynnikami rakotwórczymi i prawidłowy sposób odżywiania się.

Skąd bierze się rak?

Nie tylko choroby cywilizacyjne, jak cukrzyca czy otyłość, mają swój początek w nieprawidłowym stylu życia. Jak wynika z badań opublikowanych  na łamach „British Journal of Cancer”, aż 40% zachorowań na nowotwory może być znacząco powiązana z tym, jak żyjemy i jak się odżywiamy. Jak potwierdza dietetyk medyczny, Paulina Borek: – Sposób żywienia odgrywa ogromną rolę w profilaktyce chorób nowotworowych. Poprzez odpowiednie skomponowanie diety, czyli z jednej strony włączenie produktów działających antyrakowych, a z drugiej eliminację tych, które mogą przyspieszyć progresję choroby, jesteśmy w stanie znacznie zmniejszyć ryzyko raka. Choć rak rozwija się na skutek współdziałania zarówno czynników wewnętrznych (jak np. zmiana DNA komórki), jak i zewnętrznych (jak np. oddziaływanie środowiska), żadnego z tych aspektów nie można lekceważyć. Nie ma więc większego sensu twierdzenie, że choroba jest kwestią złego losu lub braku szczęścia, podczas gdy w dużej mierze możemy mieć wpływ na to, czy pozostaniemy zdrowi.

Co powoduje raka? 

Istnieją liczne czynniki, których kontakt z organizmem może wywoływać nowotwory. Czynniki te, zwane kancerogennymi (rakotwórczymi), są szczególnie niebezpieczne w przypadku osłabionej odporności lub istnienia uwarunkowań genetycznych do powstawania nowotworów. Styczność z nimi może prowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu komórek organizmu. Czynniki kancerogenne można podzielić ze względu na ich charakter i mechanizm oddziaływania. Niemal każdego dnia jesteśmy narażeni na bezpośredni kontakt z wieloma z nich, np. w wysoko przetworzonej żywności, domowych środkach chemicznych, kosmetykach, w zanieczyszczonym powietrzu, używkach itp.

Czynnikami fizycznymi, które mają wpływ na powstawanie nowotworów, jest m.in. szkodliwe promieniowanie, które uszkadza DNA. Możemy tu zaliczyć przede wszystkim promieniowanie X (rentgenowskie), promieniowanie gamma, a także promieniowanie UV emitowane przez słońce. Czynniki biologiczne to w dużej mierze wirusy onkogenne, zarażenie którymi może powodować powstawanie nowotworów (np. HPV – wirus brodawczaka ludzkiego, EPV – Epsteina-Barr, HBV czy HCV – wirusy zapalenia wątroby), a prawdopodobnie także hormony, np. estrogen (stosowany w środkach antykoncepcyjnych). Z kolei wśród czynników chemicznych znajdziemy m.in. substancje smoliste zawarte w dymie papierosowym, alkohol, konserwanty dodawane do żywności (azotany, azotyny) czy kosmetyków (parabeny), metale ciężkie, przetworzoną żywność (tłuszcze trans, syrop glukozowo-fruktozowy) i wiele innych. 

Jak ustrzec się przed rakiem? 

W profilaktyce nowotworów kluczowe znaczenie mają trzy główne obszary – unikanie kontaktu z rakotwórczymi substancjami, prawidłowe odżywianie się i zdrowy styl życia.

Chroń swoje ciało
Do zachowań profilaktycznych zaliczyć trzeba przede wszystkim unikanie kontaktu z czynnikami kancerogennymi. Należy zrezygnować z nadmiernej ekspozycji na słońce bez stosowania kremu z wysokim filtrem UV. Zbyt częste opalanie się może bowiem skutkować nie tylko nieestetycznym i bolesnym oparzeniem, ale także poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Narażanie skóry na kontakt ze szkodliwym promieniowaniem UV  prowadzi do powstawania zmian nowotworowych (czerniaka), w tym również niewidocznych gołym okiem zmian na organach wewnętrznych.

Odżywiaj się racjonalnie
Mówi się, że na zdrowie człowieka aż w około 50% wpływa styl życia, w tym również dieta. Można więc stwierdzić, że stosując odpowiednie zasady żywieniowe, jesteśmy w stanie ustrzec się przed licznymi chorobami. Według dietetyków menu, które będzie zapobiegać rakowi, powinno mieć normalną zawartość kaloryczną i zawierać mieszczącą się w normie ilość spożywanych makroskładników (węglowodanów, białek i tłuszczów). Ponadto podstawą racjonalnego odżywiania się są regularne posiłki (3–5 dziennie), wysoka podaż świeżej i nieprzetworzonej żywności oraz zdrowe tłuszcze (np. z ryb lub zimno tłoczonych olejów). Okazuje się, że nie mniejszą rolę odgrywa pochodzenie i sposób przechowywania spożywanych produktów. Należy wybierać te pokarmy, co do których jesteśmy pewni, że były przechowywane prawidłowo, gdyż np. zboża czy orzechy wraz z upływem czasu stają się pożywką dla szkodliwych i rakotwórczych pleśni. –  Dieta chroniąca przed nowotworami powinna ponadto charakteryzować się wysokim spożyciem błonnika pokarmowego, warzyw i owoców – radzi dietetyk, Sławomir Kula. – Nadmiar soli kuchennej, tłuszczów zwierzęcych, produktów wędzonych, produktów konserwowych, bardzo długo smażonych czy grillowanych predysponuje do nowotworów– dodaje specjalista. Z kolei specjalista ds. żywienia u osób z nowotworami, Paulina Borek, przestrzega – Z produktów, które trzeba koniecznie wyeliminować, na pierwszym miejscu postawiłabym wędliny, gdyż są one źródłem azotanów, dania instant, jak gotowe zupki czy sosy oraz wyroby cukiernicze. 

Wybieraj właściwe produkty 
Wartościowym składnikiem w profilaktyce nowotworowej są kwasy omega-3. Wielokrotne badania wykazały, że mają one wpływ na spowolnienie procesu starzenia się komórek, hamowanie stanów zapalnych w organizmie, a także zapobieganie procesom rakotwórczym.
Ich bogatym źródłem jest m.in. olej lniany, inne oleje tłoczone na zimno czy tłuste ryby.
W diecie antyrakowej istotna jest również obecność antyoksydantów ‒  substancji, które chronią organizm przed wolnymi rodnikami odpowiedzialnymi za uszkadzanie komórek. Zaliczamy do nich związki takie jak witaminy A, C, E, selen, cynk, polifenole, antocyjany, karotenoidy, kurkuminę, resweratrol czy allicynę. Ich codzienną porcję znajdziemy w żółtych i czerwonych owocach i warzywach (ß-karoten), zielonych warzywach liściastych, pomidorach (likopen), pestkach dyni i orzechach (selen), olejach tłoczonych na zimno (witamina E) i rybach.

Rusz się po zdrowie 
Do działań zapobiegających nowotworom zalicza się również regularną aktywność fizyczną. Codzienna dawka ruchu wpływa stymulująco na układ immunologiczny człowieka, przez co wzmacnia barierę ochronną organizmu. Podczas wysiłku wzrasta produkcja granulocytów, w tym również limfocytów, które odpowiedzialne są za wykrywanie i niszczenie zainfekowanych komórek. Dzięki temu organizm łatwiej identyfikuje i usuwa szkodliwe substancje oraz komórki nowotworowe. Ponadto należy zrezygnować z używek (papierosy, alkohol), gdyż zawarte w nich związki kancerogenne mają wpływ na mutację zdrowych komórek organizmu. Ważne jest także niedopuszczanie do zarażenia się wirusami onkogennymi (np. podczas kontaktów seksualnych), a także korzystanie ze szczepionek przeciwko nim (np. przeciwko wirusowi HPV czy chorobie WZW B).